Πηγαίνοντας κανείς σε κάποιο κυκλαδίτικο νησί, στο μυαλό του έχει αποκλειστικά την έντονη διασκέδαση, την πολυκοσμία και την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική με τα άσπρα σπίτια και τις πανέμορφος παραλίες.
Η αλήθεια είναι πως δεν απέχει και πολύ από την πραγματικότητα, αλλά υπάρχουν και κάποια μέρη με ξεχωριστή ιστορία.Ένα τέτοιο νησί είναι η Τήνος η οποία διαφέρει πολύ σε σχέση με τα άλλα νησιά. Και όχι μόνο λόγω του Ιερού Ναού της Ευαγγελιστρίας.
Η Τήνος είναι ιδιαίτερη γιατί αποτελεί την πατρίδα της γλυπτικής αλλά και σπουδαίων καλλιτεχνών όπως του εικαστικού Κώστα Τσόκλη, αλλά και του γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά. Ειδικά κανείς αν βρεθεί στο πιο όμορφο χωριό του νησιού, τον Πύργο θα βρεθεί σε ένα άλλο τοπίο. Πέρα από τα γραφικά σοκάκια, θα ταξιδέψει σε μια άλλη εποχή όταν το μάρμαρο αποτελούσε το βασικό εξαγώγιμο προϊόν, ενώ θα μπορεί να επισκεφτεί τόσο το μουσείο μαρμαροτεχνίας όσο και το ίδιο το σπίτι του Γιαννούλη Χαλεπά που μπορεί κάποιος να δει που μεγαλούργησε αυτός ο τεράστιος γλύπτης.
Όσο σπουδαίος καλλιτέχνης ήταν, άλλο τόσο τραγική ήταν και η ζωή του. Μια ζωή βγαλμένη από εκείνα τα αρχαία δράματα όπου πρωταγωνιστής είναι ένας τραγικός ήρωας. Ο Γιαννούλης Χαλεπάς γεννήθηκε στις 24 Αυγούστου του 1851 στον Πύργο Τήνου.
Ο πατέρας του Ιωάννης ήταν από τους πιο γνωστούς τεχνίτες του νησιού, πετυχημένος επαγγελματίας και με έντονη επιχειρηματική δραστηριότητα σε όλη την ελληνική επικράτεια, με τη φήμη του να φτάνει μέχρι την Ρουμανία και την Κωνσταντινούπολη. Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον όπου ο πηλός, το μάρμαρο και η γλυπτική ήταν στην καθημερινότητα του αποφάσισε από την πρώτη στιγμή να ασχοληθεί με την γλυπτική παρά το γεγονός πως η οικογένειά του επιθυμούσε να γίνει έμπορος.
Η καταπίεση της μητέρας
Η Ειρήνη δεν ήθελε ο γιος της να ασχοληθεί με την γλυπτική και το εξέφραζε με κάθε τρόπο και δεν είχε κανένα απολύτως πρόβλημα να φτάνει στα άκρα. Έτσι, όταν μια φορά ο μικρός Γιαννούλης πήγε κρυφά στο εργαστήριο του πατέρα του αυτό υπέπεσε στην αντίληψη της μητέρας του η οποία δεν δίστασε να τον δείρει παρά το γεγονός πως ο Γιαννούλης εκλιπαρούσε να σταματήσει από τον πόνο.
Για τον Γιαννούλη η αγάπη της μητέρας του είχε μετατραπεί σε φόβος και μίσος, κάτι που θα τον επηρέαζε σε όλη του την ζωή. Από το 1869 έως το 1872, μαθήτευσε στο Σχολείον των Τεχνών (την μετέπειτα Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών) με δάσκαλο τον Λεωνίδα Δρόση.
Το 1873 έφυγε για το Μόναχο με υποτροφία τού Πανελλήνιου Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου, για να συνεχίσει τις σπουδές του στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου με δάσκαλο τον Μαξ φον Βίντμαν. Κατά την διάρκεια της παραμονής του στο Μόναχο, εξέθεσε τα έργα του «Το παραμύθι της Πεντάμορφης» και «Σάτυρος που παίζει με τον Έρωτα», για τα οποία και βραβεύθηκε με το Χρυσό Μετάλλιο.
Στη συνέχεια ήρθε η σειρά της Αθήνας για να παρουσιάσει το έργο του τον Σάτυρο που παίζει με τον Έρωτα, μαζί με το ανάγλυφο της Φιλοστοργίας, στην Έκθεση των Αθηνών το έτος 1875. Η ανταπόκριση των συμπατριωτών του όμως ήταν αρνητική, με τον ίδιο να πληγώνεται για τον τρόπο αντιμετώπισης από τους συμπατριώτες του.
Το 1876 επέστρεψε στην Αθήνα, όπου άνοιξε δικό του εργαστήριο. Το 1877 ολοκλήρωσε στο μάρμαρο τον Σάτυρο που παίζει με τον Έρωτα, και τον ίδιο χρόνο αποφασίζει να επιστρέψει στην Τήνο για να ζητήσει το χέρι της Μαριγώ Χριστοδούλου, της μοναδικής γυναίκας που αγάπησε στην ζωή του. Η απάντηση της οικογένειάς της όμως ήταν αρνητική. Η απόρριψη αυτή τον διέλυσε, τον κατέστρεψε. Από εκείνο το σημείο και μετά άρχισε η προσωπική του κατάρρευση.
Η «Κοιμωμένη» το σπουδαιότερο έργο
Το 1878 λαμβάνει ως παραγγελία από την μητέρα της Σοφίας Αγγελάκη ένα ταφικό μνημείο για την κόρη της που σε ηλικία 18 ετών είχε φύγει από τη ζωή λόγω φυματίωσης. Το έργο αυτό θα αποτελούσε το πιο διάσημο έργο του Χαλεπά. Ήταν η «Κοιμωμένη» που τοποθετήθηκε στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών στον τάφο της Αγγελάκη.
Το έργο αυτό τον έκανε διάσημο, αλλά παράλληλα προκάλεσε και τον φθόνο των υπολοίπων που προσπάθησαν να τον αφήσουν άκρη. Αυτό ήταν το τελευταίο χτύπημα για τον Χαλεπά και κάπου εκεί η ψυχική υγεία του κατέρρευσε. Υπέστη νευρικό κλονισμό και άρχισε να καταστρέφει κάθε έργο του, ενώ επιχείρησε να αυτοκτονήσει. Η κατάστασή του δεν βελτιώθηκε, ενώ και η οικογένειά του τον έστειλε ταξίδι στην Ιταλία σε μια προσπάθεια να βελτιωθεί η ψυχική του υγεία, χωρίς όμως κάποιο αποτέλεσμα.
Με την επιστροφή του στην Ελλάδα άρχισαν ξανά τα συμπτώματα: καταβύθιση στη σιωπή, απομόνωση, παραμιλητό και αναίτιο γέλιο. Το 1888, μετά από αρκετές κρίσεις και απόπειρες αυτοκτονίας, ο γλύπτης εισήχθη στο Φρενοκομείο της Κέρκυρας ως «πάσχων από άνοιαν». Εκείνη την εποχή η ψυχιατρική βρισκόταν σε πολύ πρώιμο στάδιο και οι ασθενείς αντιμετωπίζονταν ως κάτι το παράξενο, το παράταιρο, το κακό. Και ο Χαλεπάς δεν αποτέλεσε εξαίρεση.
Στο Φρενοκομείο της Κερκύρας δεν τον επισκέφθηκε ποτέ κανείς δικός του στα 13 χρόνια που παρέμεινε έγκλειστος. Ο Χαλεπάς αντιμετωπίστηκε με ιδιαίτερα σκληρό τρόπο, όπως και σχεδόν όλοι ψυχασθενείς εκείνη την εποχή.
Οι γιατροί και οι φύλακες είτε του απαγόρευαν να σχεδιάζει και να πλάθει είτε του κατέστρεφαν οτιδήποτε εκείνος είχε δημιουργήσει και είχε κρύψει στο δωμάτιο του. Λέγεται πως από όσα προσπάθησε να δημιουργήσει μέσα στο ψυχιατρείο ένα μόνον έργο σώθηκε, κλεμμένο από κάποιον φύλακα εγκαταλελειμμένο στα υπόγεια του ιδρύματος, όπου ξαναβρέθηκε τυχαία το 1942.
Το 1901 πέθανε ο πατέρας του και έναν χρόνο μετά η μητέρα του τον πήρε από το ψυχιατρείο και τον έφερε πίσω στον Πύργο της Τήνου. Στην Τήνο έζησε υπό την αυστηρή επιτήρηση της μητέρας του, η οποία πίστευε ότι ο γιος της τρελάθηκε από την τέχνη.
Για τον λόγο αυτό, η μητέρα του δεν του επέτρεπε να ασχοληθεί ξανά με την γλυπτική, σε σημείο που, αν εκείνος έφτιαχνε κάτι στοιχειώδες με κάρβουνο ή πηλό, εκείνη το κατέστρεφε. Την ίδια αντιμετώπιση όμως είχε και από τους συγχωριανούς του, που τον αντιμετώπιζαν ως τον τρελό του χωριού.
Η επιστροφή στην Τήνο και η «ελευθερία» από την μητέρα του
Όταν πέθανε η μητέρα του το 1916, ο Χαλεπάς είχε ξεκόψει παντελώς από την τέχνη του. Ζούσε πάμφτωχος βοσκώντας πρόβατα και φέροντας το βαρύ στίγμα του τρελού του χωριού. Έχοντας πλέον απαλλαγεί από το βάρος της μητέρας του που σημάδεψε και καθόρισε την ζωή του λίγο καιρό μετά τον θάνατό της, μπήκε ξανά στο εργαστήριο και αποφάσισε να ξαναδουλέψει. Πλέον αισθανόταν ελεύθερος.
Τα μέσα που διέθετε ήταν παντελώς πρωτόγονα και το επαρχιακό περιβάλλον εχθρικό προς κάθε αλαφροΐσκιωτο, αλλά εκείνος με πείσμα άρχισε να δημιουργεί, για να κερδίσει τον χαμένο χρόνο.
Ο Θωμάς Θωμόπουλος αντέγραψε πολλά έργα του το 1923 και τα παρουσίασε μετά από δύο χρόνια στην Ακαδημία Αθηνών. Από την έκθεση αυτή το 1927 ο Χαλεπάς βραβεύτηκε με το Αριστείο των Τεχνών. Πλέον, στα 76 του χρόνια θα έρθει η δημόσια αναγνώριση και θα καταφέρει να γίνει αποδεκτός από τον πνευματικό κόσμο.
Το 1930, με την επιμονή της ανιψιάς του, ο γλύπτης αποφάσισε να εγκατασταθεί στην Αθήνα. Εκείνο το καλοκαίρι αποφασίζει να επισκεφτεί την «Κοιμωμένη» του στο Α’ Νεκροταφείο. Κανείς όμως δεν περίμενε την ανταπόκριση του κόσμου μόλις έγινε γνωστή η πρόθεσή του. Κόσμος άρχισε να συρρέει από παντού κλείνοντας την είσοδο του Α’ Νεκροταφείου.
Είναι χαρακτηριστικό πως χρειάστηκε η παρέμβαση της αστυνομίας για να φτάσει στο έργο του ο Χαλεπάς. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τα έζησε στην Αθήνα όπου μια ημιπληγία νέκρωσε το δεξί του χέρι με τον ίδιο μέχρι και την τελευταία ημέρα της ζωής του να προσπαθεί να δημιουργήσει.
Ο Γιαννούλης Χαλεπάς ήταν και παραμένει μια κορυφαία μορφή στην νεότερη ελληνική Τέχνη και από τα έργα του έχουν σωθεί περίπου 150, τα οποία είναι κλασικά στην σύλληψή τους.
Υπήρξε ένας σπουδαίος καλλιτέχνης, αλλά και παράλληλα μια τραγική μορφή με την ζωή που έζησε τόσο από την παιδική του ηλικία και την καταπίεση της μητέρας του, μέχρι την ανεκπλήρωτο έρωτα του και τον εγκλεισμό του στο φρενοκομείο, ο Γιαννούλης Χαλεπάς έζησε μια μοναδική ζωή.
Πηγή: Reader.gr